Surround met Marantz, Kef en Audioquest
Ongeveer een half jaartje geleden hadden we in de grote luisterkamer van Hifi.nl, sinds er wat meubilair uit verdwenen is, een klein probleem. De ruimte van pakweg vijf bij zeven meter klonk namelijk nogal levendig. Er zijn sindsdien dan ook een paar (eenvoudige) akoestische maatregelen genomen worden om hem opnieuw geschikt te maken voor echte high-end weergave. Op dat moment gaf het echter gelegenheid om eens nader in te gaan op mogelijke oplossingen van elektronische aard, waar we toen dit artikel over publiceerden.
Want als het goed is zou een moderne surroundset van onbesproken gedrag met zijn digitale inregelmogelijkheden ook al veel leed moeten kunnen verzachten. Marantz durfde die uitdaging wel aan, en toen ook Kef en Audioquest hun medewerking toezegden konden we er eens flink de mouwen voor opstropen. Hoe dat afliep lees je in deze case-study over techniek, keuzes en de gevolgen.
Eerst de techniek
Het is gebruikelijk om in een geval als dit eerst de hoofdrolspelers even aan de lezer voor te stellen. Marantz stuurde de prachtige, zowel in formaat als mogelijkheden omvangrijke combinatie van de AV7005 7.2 voorversterker annex surroundprocessor, de vijfkanaals MM7055 eindversterker, en de onlangs gelanceerde UD5005 Blu-ray multispeler. Deze nieuwe telg in de UD serie kan alle beeld- en audioformaten afspelen, hoewel SACD en DVD-A alleen via de analoge uitgangen kunnen worden beluisterd, en niet via HDMI.
Marantz AV7005
Van Kef stond er een 5.1 set die bestond uit de XQ40 vloerstaande luidsprekers voor de frontkanalen, de XQ20 voor de surround, de XQ50 centerluidspreker en de fraaie XQ60b subwoofer. Allemaal uitgevoerd in chique hoogglans zwart. Op de subwoofer na zijn alle luidsprekers uit de XQ-serie voorzien van de gepatenteerde Uni-Q unit, waarbij de tweeter in het hart van de mid/laag unit is gemonteerd. De puntbron die zo ontstaat geeft een zeer stabiel geluidsbeeld, en kent een uitstekende timing omdat de geluidsgolven van alle frequenties de luisteraar op hetzelfde moment bereiken.
KEF XQ40 worden ingezet voor de voorkanalen en muziekweergave
De set is met elkaar verbonden door middel van Audioquest bekabeling, die gedeeltelijk op maat is gemaakt. De UD5005 is via de nieuwe Chocolate HDMI verbonden met de AV7005, zodat alle surroundkanalen van daaruit in hoge resolutie naar de eindversterker kunnen worden gestuurd. De geweldige, lichtsterke en haarscherpe Epson GB-W5200W projector wordt met een goede maar verder vrij normale HDMI kabel vanuit de voorversterker gevoed. Die kabel is nu eenmaal bij de inrichting van de ruimte door een pijp in het plafond getrokken, dus daar waren de mogelijkheden wat beperkter.
De nieuwe AudioQuest Chocolate HDMI
Vanuit de AV7005 loopt een Sub-1 kabel naar de subwoofer, terwijl de eindversterker met gebalanceerde Diamondback interconnects aan de voorversterker is gekoppeld. De dikke Type 8 custom LS kabel is op maat gemaakt voor de afmeting van de ruimte.
Inregelen en resultaten
De AV7005 voorversterker/processor is voorzien van de nieuwste generatie Audyssey DSX inregelsoftware. De nieuwste parameters houden niet alleen rekening met de grootte van de ruimte, maar ook met de uitsterftijden van het geluid, en pieken en dalen in de frequentieweergave, en dat op meerdere plaatsen in de ruimte gemeten, om een homogeen resultaat te garanderen. Hiervoor is een kleine, puntige meetmicrofoon meegeleverd. Die is, ondanks zijn wat goedkoop ogende mat zilver gespoten kunststof behuizing echt verbluffend goed van kwaliteit, en aan de onderzijde voorzien van een handige standaard schroefdraad voor statieven, waardoor hij gemakkelijk op meerdere plaatsen in de ruimte kan worden neergezet.
Toen de set voor het eerst was opgesteld is natuurlijk even ‘kaal’ geluisterd, en hoewel het eigenlijk wel meeviel was toch goed te horen dat de ruimte een beetje te hol is. Dat resulteert namelijk steevast in een onrustig, dichtlopend geluid, waarnaar het op langere termijn beslist niet erg prettig luisteren is. Stemmen gaan bij hogere volumes irritant op het trommelvlies drukken en zijn niet meer verstaanbaar, het laag vroemt dat het een lieve lust is, maar klinkt modderig en ongenuanceerd, en het hoog ketst een beetje. Dat is de set niet aan te rekenen, want ik weet uit eerdere ervaringen dat de klankmatige eigenschappen van Kef en Marantz erg goed bij elkaar passen. Neuraal met een zeer lichte neiging naar warm, open, snel en muzikaal.
Het inregelen duurt best een tijdje, want er zijn aardig wat stappen die moeten worden gevolgd. Trek daar gerust een uurtje of anderhalf voor uit, want je wil ook nog wel eens wat met luidsprekers schuiven om te kijken of je bepaalde verbeteringen kunt bereiken. Hierbij moet je in principe dezelfde uitgangspunten hanteren als bij een stereo-opstelling. Niet te dicht bij de achterwand, aan de zijkanten vrij, en afhankelijk van het merk en type in meerdere of mindere mate op de belangrijkste luisterplaats gericht.
Het inmeten gaat met een serie piep en knortoontjes die het even wat minder prettig maken om tijdens het meten in de ruimte aanwezig te zijn, maar ik achtte het noodzakelijk om toch op de beoogde primaire luisterplaats te gaan zitten. Dat is belangrijk, omdat een lege ruimte anders klinkt dan een ruimte met personen er in.
Toen het inmeten klaar was werd dezelfde Blu-ray als bij de kale beluistering in de speler geschoven. Emerson, Lake en Palmer, live in Montreux tijdens het jazz-festival van 1997. Oude helden van mij, en hoewel we de discussie over het wel of niet op zo’n festival thuishoren van een elektronische rockband hier niet gaan voeren durf ik bij de tweede beluistering wel de teleurstellende conclusie te trekken dat de band er sowieso ergens in de jaren 80 beter de brui aan had kunnen geven. Want nu zie ik niet alleen een drietal oudere mannen die net iets te dik zijn, maar ik hoor ook dat ze niet meer de energie van vroeger hebben.
KEF XQ20`s verzorgen de achterkanalen
De opname en de surroundmix zijn echter voorbeeldig, en de combinatie van Marantz, Kef en Audioquest laat dat uitstekend horen. Er is goddank niet gekozen voor effectbejag (drums van linksachter, orgel naast je rechteroor en overal in de ruimte de bassist...brrr), maar voor een uiterst realistische illusie van ‘erbij zijn’. En dat maakt het inderdaad tot de spectaculaire belevenis die een goed afgeregelde surroundset kan geven. Het maakt niet meer uit dat toetsenist Keith Emerson er af en toe hopeloos naast zit, en dat de nummers die ik kan van albums als Tarkus en Brain Salad Surgery hier toch echt wel een tandje langzamer gespeeld worden, en een halve octaaf lager omdat de zanger er anders niet meer bij kan. Dat lukt de Stones ook niet meer, en daar gaan ook nog honderdduizenden fans per jaar naar kijken. De meerwaarde van een goede surroundset wordt hier gewoon keihard bewezen.
Film dan. De in uitgeharde lijnen en vale kleuren geschoten psychologische thriller Vinyan van Fabrice du Welz, met in een van de hoofdrollen de verrukkelijke Emmanuelle Béart, gaat over een echtpaar dat vlak na de tsunami naar Thailand afreist om hun vermiste zoon te zoeken. De film begint met een minstens drie minuten durende desoriënterende sequentie die aanvankelijk mompelend en donker klinkt om de vage en duistere beelden te ondersteunen, maar als het geluid even later is aangezwollen tot een bijna oorverdovende kakofonie van geruis, geborrel en geschreeuw weet je dat je in de tsunami zit, half onder water, happend naar lucht, tastend naar houvast. Vooral de XQ60b subwoofer maakt indruk met zijn strakke, diepe gegrom wat voor een voelbare, lichamelijke sensatie zorgt. Een uiterst beklemmende ervaring die door de set op zeer realistisch niveau wordt weergegeven. Zo goed zelfs dat de buren (die toch wel wat gewend zijn zo langzamerhand) voorzichtig kwamen informeren of alles wel goed ging aan onze kant.
Muziek
Je hoort wel eens dat je moet kiezen: of je gaat voor stereo, of je kiest surround, maar niet allebei. Dat geld zeker voor de alles-in-1 setjes van een paar honderd euri die je gelukkig niet zoveel meer in de discountwinkels tegenkomt, maar bij een set als deze heb je met de meer dan een meter hoge Kef XQ40’s gewoon een paar volwaardige stereoluidsprekers staan. Bovendien beschik je dan ook over een machtige subwoofer die ook heel subtiel kan ondersteunen omdat hij een aparte instelling heeft voor film- dan wel muziekweergave. En tenslotte staat er een beest van een eindversterker die op zijn gemak 140 watt per kanaal kan leveren. Het mag dan ook geen verrassing zijn dat de behaalde resultaten hierbij zeer bevredigend waren.
Close-up van de KEF XQ40 luidsprekers
Wanneer de frontkanalen voor stereoweergave worden gebruikt is het geluid fraai uitgebalanceerd, vol detail en net een lekker tikje aan de warme kant. De Kef XQ40 luidsprekers geven een zeer stabiel stereobeeld vanwege de gebruikte Uni-Q units, en voelen zich duidelijk in beide rollen op hun gemak. De Audioquest bekabeling klinkt neutraal en vloeiend, en voegt niets toe aan het geluid, precies wat je van een goed kabelmerk mag verwachten. De Marantz set levert kracht waar dat nodig is, maar kan ook op laag volume een volwaardig beeld neerzetten, waaraan (vooral in het laag) niks ontbreekt. Dat Marantz fraaie multispelers bouwt wisten we al van de eerdere machines uit de UD-serie, maar wie met net iets minder functionaliteit toe kan (SACD via analoge uitgangen, niet via HDMI) vindt in de UD5005 niet alleen een beeldspeler van formaat, maar ook een uiterst muzikale huisgenoot die zeer respectvol omspringt met uw cd-collectie.
Marantz AV7005 en MM7055
Ik kon de verleiding niet weerstaan om de verschillende surroundinstellingen van de AV7005 ook op het stereosignaal los te laten. Dat levert in principe nooit een natuurlijk beeld op, want er zit nu eenmaal geen surround-informatie in het stereosignaal. De processor rekent dus een beetje ‘ins Blaue hinein’, maar ik moet zeggen dat de nieuwste DSP instellingen lang niet meer zo kunstmatig klinken als een paar jaar geleden. Het is derhalve leuk om hier eens mee te experimenteren (bijvoorbeeld voor feestjes), maar voor audiofiel luistergenot is het geen zegen.
Marantz UD5005 multi-speler
Conclusie
Omdat dit geen echte recensie is heb ik lang getwijfeld over de insteek van de conclusie. Het blijft hoe dan ook lastig om de klankmatige gevolgen van de keuze voor deze merken van een waarde-oordeel te voorzien. Er ligt immers geen vergelijkend onderdeel aan dit verhaal ten grondslag. Of het zou het verschil tussen een ‘kale’ set een een volledig ingeregeld systeem moeten zijn, waarover ik simpelweg kan zeggen dat ik onder de indruk ben van wat de modernste apparatuur op dat vlak vermag. De wat holle klank van de grote luisterruimte was dermate ver teruggebracht door de Audyssey DSX software dat ik er zelfs bij het beluisteren van muziek in een 2.1 opstelling nauwelijks last van had. Sterker nog, ik heb met veel plezier wat van mijn favoriete tracks kunnen beluisteren.
De conclusie die ik dan ten lange leste kan trekken is dat surround nog steeds een volwaardig bestaansrecht heeft in een hifi-markt die toch langzamerhand weer opschuift richting stereo. En dat is goed, want 3D-televisie zal er - met of zonder brilletje - hoe dan ook wel komen, en dan is het natuurlijk vreemd om het geluid niet in de pas te laten lopen met de ruimtelijke beeldweergave. Maar daarnaast blijven we natuurlijk ook genieten van mooie muziek, of dat nu van cd is of van een dvd of Blu-ray met een fraaie concertregistratie. Omdat er dus meer behoefte zal ontstaan aan sets die met beide entertainmentvormen overweg kunnen komt het er op aan om de juiste combinatie te vinden. Nou, dan heb ik wel een : Marantz en Kef passen in elk geval uitstekend bij elkaar, en bieden zowel een hoge fysieke als muzikale kwaliteit. De XQ serie ziet er bovendien ook nog eens fraai uit met zijn gebogen, naar achteren wat smaller weglopende glanzende kastpanelen. Wordt het toch nog een beetje een recensie...