PS Audio Powercables
Een van de meest hardnekkige audio mythes blijft maar de kop opsteken. Welke is dat dan? De mythe over stroomkabels, en die gaat als volgt: Hoe kan het zijn dat een dure stroomkabel enig effect heeft op het geluid van een audio installatie?
Immers, de stroom heeft misschien al honderden kilometers afgelegd van elektricteitscentrale tot aan het stopcontact? Onderweg is de stroom door allerlei soorten kabels en transformatoren gegaan en ook nog eens door de zekeringenkast bij de voordeur gekomen. Die laatste meter kan dus niets uitmaken en is dus een vorm van oplichterij.
Laten we aan deze mythe nu maar eens voorgoed een einde proberen te maken. Het is een simpel natuurkundig feit dat hoe hoger de frequentie is hoe korter de afstand die het signaal ‘door’ een draad of kabel kan afleggen. Hogere frequenties worden nu eenmaal afgezwakt. Willen we hoogfrequente signalen over een afstand versturen, dan moeten er op regelmatige afstanden ontvangers en versterkers in de signaalweg worden opgenomen. Doen we dat niet, dan komt het signaal niet ver. Daarbij komt dat ook de kwaliteit van de gebruikte kabel van belang is. Hoe beter de kwaliteit hoe minder de afzwakking van het signaal en zijn er minder ontvangers/versterkers nodig. Dit betekent evenwel dat de kabel duurder is.
Hoe hoger de frequentie hoe sterker de afzwakking per lengte eenheid van de kabel. Dat is de wet van de Natuur. Hieruit volgt dat hoogfrequente storingen die ver weg van ons huis in de kabel en dus het vervoerde signaal terecht komen, door de afstand al verzwakt of zelfs uitgefilterd zijn voordat ze ons huis bereiken. Daaruit volgt dat hoogfrequent stoorsignalen die in de laatste meter in de kabel doordringen niet meer de verzwakking van diezelfde kabel kunnen ondervinden omdat het laatste stuk nu eenmaal te kort is.
En waar komt die hoogfrequent storing in de laatste meter dan vandaan? Om te beginnen vanaf allerlei draadloze communicatiemiddelen, GSM, UMTS, GPS, wifi en meer van deze moderne bronnen zoals digitenne en satelliet televisie. Aan veel van deze storingen kunnen we niet veel doen om ze te weren. Waar we wel iets aan kunnen doen is aan de invloed ervan op onze geluidsinstallatie, die overigens zelf een flinke bron is van hoogfrequente storingen. Digitale schakeltechnieken strooien flink in de rondte en dit moeten we uit de signaalweg houden.
De noodzaak aangetoond
Muziek voortgebracht door een hifi set is niets anders dan de binnenkomende stroom die gemoduleerd wordt door het muzieksignaal. De noodzaak van het gebruik van een goede stroomkabel mag dan duidelijk zijn.
Als voorbeeld van goede stroomkabel bespreken we hier een aantal PS Audio kabels uit de PerfectWave serie en een uit de Jewel serie. Deze laatste wordt door PS Audio gezien als een instapmodel en is dus budget vriendelijk. Opmerkelijk is dat de Jewel zowel met een IEC stekker aan de apparaatkant leverbaar is, maar ook met een C7 - zeg maar een scheerapparaat stekker. Vooral de standaard meegeleverde snoeren met C7 stekkers zijn gemaakt met heel dunne draden die ook nog eens niet afgeschermd zijn. Hierboven is al duidelijk gemaakt dat veel externe invloeden het op de stroomvoorziening gemunt hebben en adequate afscherming dus van groot belang is. Met de Jewel in C7 uitvoering is dit eindelijk mogelijk. Het gebruikte koperdraad is zuurstofvrij en heeft een hoge zuiverheidsgraad. De stekkers, zowel de Schuko als de IEC, zijn stevig en hebben massieve pinnen en aansluitingen. Opmerkelijk is de grip die de IEC stekker heeft; er is best wat kracht nodig om de kabel weer los te maken. Aan beide kanten van de kabel is er nog iets opmerkelijks te vinden. De stekkers zijn namelijk niet bij de draden geschroefd, zoals bij vrijwel alle kabels wel het geval is. Het wordt zelfs bij de meest exotische kabels gedaan en is een oorzaak van corosie op den duur.
PS Audio zet de stekkers echter tweevoudig vast. Eerst worden de draden koud gelast en vervolgens met een zilversoldeer nogmaals met elkaar verbonden. Koud lassen is een vorm van krimpen onder zeer hoge druk waardoor de beide materialen als het ware in elkaar overvloeien. Na deze handelingen komt de behuizing van de stekker eromheen en die zit letterlijk als gegoten. Hiermee is ook gelijk de trekontlasting gerealiseerd. PS Audio heeft ervoor gekozen het arbeidsintensieve werk uit te besteden naar China. Dit maakt dat zeker de Jewel serie heel scherp geprijsd is voor de geboden kwaliteit. Let er wel op dat de Schuko stekker een flinke maat heeft en dus dat er voldoende ruimte in het stekkerblok moet zijn.
Al zijn de kabels uit de Jewel serie uitstekend, er is uiteraard nog een stapje beter. Dan komen we bij de PerfectWave AC kabels. Die bestaat uit vier stappen van kwaliteit. Hoe hoger het nummer - er zijn nu AC-3, AC-5, AC-10 en AC-12 kabels - hoe zuiverder het gebruikte materiaal en hoe sterker de afscherming werkt.
De AC-3 is het eenvoudigste model kabel. Het woord eenvoudig is echter niet meer van toepassing als we in de met een zilverkleurige draad doorstikte 1,5 cm dikke kabel kijken. PS Audio heeft meer dan 10 jaar ervaring met het maken van kabels en andere stroomgerelateerde producten zoals stroom regeneratoren. Een van de zaken die ze daarbij zeer belangrijk vinden is balans.
Kabel in balans
Zo hebben ze ontdekt dat er wel degelijk drie frequentie groepen in een kabel te onderscheiden zijn. Bas, middengebied en hoog zijn net als aan de andere uiterste kant van een hifi systeem ook in stroomkabels te onderscheiden. Door nu elk van deze groepen een eigen draaddikte toe te wijzen in de kabel, is de gewenste klankbalans te krijgen. Echter, het onderzoek is verder gegaan en PS Audio ontdekte dat verschillende diktes toch nog wat te wensen overliet. Voor laagweergave was de gekozen draaddikte geen probleem. Wel een probleem was het zo belangrijke middengebied. Daar was nog veel winst te behalen. Maar hoe? Een dikkere draad is prima voor laagfrequente signalen en een dunne draad is geschikt voor hoge frequenties. Logisch zou dus zijn een dikte er tussenin te kiezen voor het middengebied. Maar zo werkt het (blijkbaar) niet. Voor het middengebied is meer oppervlakte nodig om een juist gebruik te maken van het skineffect. Meer oppervlakte bij een ronde draad betekent een dikkere draad en dat is weer niet de bedoeling.
De ontwikkelsgroep bij PS Audio stuitte bij toeval op een patent op internet waarbij een rechthoekige draad werd voorgesteld. Dat was de gewenste oplossing voor het middengebied. Een platte, rechthoekige draad heeft veel oppervlakte en is niet dik. Door de juiste hoogte en breedte te gebruiken is de juiste tuning te verkrijgen en tezamen met de ronde draden voor laag en hoog vormt de combinatie de basis voor de gewenste klankbalans. Of toch nog niet?
Met de rechthoekige middenfrequentie draad blijkt het hoog toch achter te blijven. Eigenlijk zou hier ook een rechthoekige geometrie uitkomst bieden, maar dan kom je weer in het middengebied uit. Na veel discussieëren en proberen werd de oplossing gevonden in het rondbuigen van de rechthoekige draad en deze dan omhullen met een foam. Een bundel van de zo gemaakte draden blijkt de ideale oplossing te zijn voor het probleem met het hoge frequentiegebied. Vooral het foam maakt daarbij veel uit.
Zoals in de bijgevoegde tekeningen van de kabeldoorsnede is te zien, is het best ingewikkeld onder de huid van de AC serie. Naast de verschillende diktes draad, holle draden en rechthoekige is ook de afscherming een hoofdstuk apart. De afscherming moet verstoringen van buitenaf tegenhouden en ook voorkomen dat de kabel zelf als stoorzender gaat werken. Ook is een juiste afscherming een onderdeel van de klankkleur van de kabel. Nogmaals, een muzieksysteem is niets anders dan een systeem dat binnenkomende stroom moduleert met een muzieksignaal en wat dus ontvankelijk is voor kleuring. Alle AC type kabels hebben een dubbele afscherming gekregen terwijl het topmodel, de AC-12, zelfs een viervoudige afscherming heeft.
Ook het gebruikte koper heeft een invloed op het uiteindelijke muzikale resultaat. AC-3 en AC-5 hebben net als de Jewel serie zuurstofvrij koper als materiaal voor de geleiders. Voor AC-10 en AC-12 is voor het nog zuiverder – en duurdere – PCOCC koper gekozen. Dit is koper waarbij er geen sprake is van een kristalstructuur omdat het in feite één groot kristal is. Het voordeel hiervan is dat er geen kristal overgangen zijn en het signaal dus vloeiender `door` de draad kan bewegen. Het woord ‘door’ staat tussen aanhalingstekens omdat een elektrisch signaal niet door een draad gaat, maar het de draad als een soort rails gebruikt als een geleider waarlangs het signaal zich voortplant.
High End stekkers
Uiteraard zijn ook bij de AC serie de stekkers met koud lassen en door solderen met zilver aan de draden verbonden. Door de ingewikkelde maar ingenieuze manier van geleider samenstelling zijn de stekkers aan de `muurkant` fors uit de kluiten gewassen. Op de foto is het verschil goed te zien met een high end Oiyade stekker. Ook hier dien je er bij de aanschaf dus rekening mee te houden dat het blijft passen.
En hoe is de klank van deze kabels dan? Daar is maar één manier voor en dat is een hele pijnlijke: vergelijkend luisteren. Als eerste moesten de kabels worden ingespeeld. We hebben de AC-3, AC-5 en AC-10 en de Jewel IEC daarvoor uitgekozen. Om een goed beeld te krijgen zijn ze om beurten als netkabel voor een Audio Note CD 3 cd-speler en als netkabel voor een Audio Note Ongaku en later Audio Note Jinro gebruikt. Als weergevers gebruiken we de Arcadian Audio Pnoe hoornluidsprekers. Bij elkaar een heel bijzondere set die zeer veel detail kan weergeven en dus gemakkelijk de sterke, maar ook zwakke kanten van de netkabels kan tonen. De netkabels gaan rechtstreeks ‘de muur in` zonder filters of andere zaken.
Van de gebruikte apparatuur is geen van allen een echte stroomvreter zoals een Krell of Karan versterker. Wel zijn de versterkers klasse A-schakelingen dus vragen ze een constante stroomtoevoer. Na enig inspelen horen we tussen de Jewel en de AC-3 eigenlijk geen verschil en zijn ze tussen de bron en de versterker neutraal uitwisselbaar. Tussen Jewel en AC-5 is er wel een klein verschil te beluisteren en met name als het gaat om rust en stilte in het geluid. De 100dB gevoelige Pnoe met de AER MD3B single driver is al tevreden met een heel klein signaal.
Vooral stiltes tussen de noten zoals bijvoorbeeld bij Yoram Ish-Hurwitz Liszt vertolkingen krijgen meer lading. Het worden stiltes die niet enkel afwezigheid van geluid zijn, maar stiltes waarin de opnameruimte aanwezig is. Overstappen naar de AC-10 vergroot dit ‘effect’ alleen nog maar en de stiltes en nuances komen nog verder naar voren. De Ongaku voelt zich het lekkerst met de AC-10, de Jinro juist met de AC-5. Het vele zilver in de extreem prijzige Ongaku combineert dus lekkerder met het monokristal van de AC-10 terwijl het koper van de baby Ongaku, de Jinro, weer lekkerder samenwerkt met het OFC koper van de AC-5. Voor de cd-speler is de AC-10 overkill en is de AC-3 zelfs de prettigst klinkende kabel.
Wanneer een hele set, of een groot gedeelte ervan een upgrade verdient, dan kunnen we een aantal Jewel kabels aanraden. Het wordt lastiger bij de keuze van een kabel uit de PerfectWave AC serie. Hier is enkel een goede keuze te maken door zelf de kabel te selecteren op het gehoor. Wij hebben ontdekt dat de matching best kritisch kan zijn als je je doel niet voorbij wilt schieten en gelijk voor de topkabel gaat.
Maar als je de juiste kabel eenmaal hebt gevonden, dan vind je het ultieme bewijs dat de kabelmythe een mythe is.