Jarenlang ben ik al gebruiker van Focal units die gebruikt worden in ontwerpen van JMLab. Recentelijk werden nog door mij een paar mini monitors gebouwd, waar ik met plezier naar luister. Maar niet iedereen kan of wil zelf aan de slag met bouwen en dan is het maar gelukkig dat JMLab de ogen volop heeft gericht op de "kant-en-klaar" markt. Tot nu toe is elke kennismaking met het JMLab programma steeds positief uitgevallen. Waar voor het geld, ruime keuze, fraaie afwerking en een goed geluid is het terugkerende patroon. In St. Etienne zit men niet stil en er is nieuws onder de Franse zon.
Voor de introductie van de nieuwe JMLab lijn, de Electra, zijn we dit maal samen met Leo Heijmans van HSV, de Nederlandse vertegenwoordiger van de Benelux importeur, afgereisd naar het Franse St. Etienne, een kilometer of 70 verwijderd van Lyon. Maar voordat we toekwamen aan luisteren in de speciaal daarvoor ingerichte ruimtes, heeft eigenaar Jacques Mahul ons de drie van de vier vestigingen laten zien van zijn bedrijf en ons duidelijk gemaakt dat een Focal unit niet zomaar een speaker is, maar een handgemaakt kunststukje, dat als basis dient voor elke JMLab speaker.
Even wat geschiedenis
De vader van Jacques had in de jaren zeventig een machinefabriek in St. Etienne, het hart van de Franse machine-industrie, omdat St. Etienne van oorsprong een mijnstad is. De machines en nieuwe onderdelen waren daar het hardste nodig. Jacques, inmiddels afgestudeerd als akoestisch ingenieur, zag zijn kans schoon en op de machines van pa startte hij het maken van luidspreker units. Wij spreken 1980, de oprichting van het huidige JMLab/Focal. Voor wie het niet duidelijk is, onder de merknaam Focal worden de losse units verkocht (onder meer aan Wilson in de USA) en onder de naam JMLab gaan complete kasten de deur uit, uiteraard voorzien van de eigen Focal units. Er is verder geen aandacht besteed aan automotive producten die je overal tegenkomt.
Jacques, een innovatieve man van toen zo rond de dertig, die zijn sporen al had verdiend bij een andere Franse fabrikant luisterend naar de naam Audax, had zo zijn eigen ideeën over luidspreker units. Hij is de man geweest die de inverted dome heeft uitgedacht. De gedachte achter deze tweeter waarvan de conus niet bol staat maar juist de vorm van een mini woofer heeft, is het genereren van een homogeen geluidsbeeld, met een afstraling die meer in de richting gaat van een woofer dan een bolle conus. In eerste instantie werden de miniconusjes gemaakt van kevlar, toen nog een revolutionair materiaal. Later is dit vervangen door metaal (titanium) en nog later is er een minieme laag titanium oxide op de ondergrond aangebracht. De kevlar variant wordt nog slechts gemaakt voor het vervangen van defecte units.
Ook op het gebied van woofers en midrange speakers heeft hij een aantal ideeën verwezenlijkt, die laten zien dat hij een vakman is op zijn gebied. Het conus materiaal was oorspronkelijk van papier, voorzien van een coating bijvoorbeeld van een soort pasta waarin minieme glasbolletjes zijn verwerkt. Later worden units gemaakt van polykevlar en tegenwoordig zijn veel van de producten uitgerust met de allernieuwste W conus. Ook op het gebied van magneten heeft hij onderzoek verricht en is tot slimme oplossingen gekomen voor behoorlijk zware problemen. Maar eerst gaan we eens kijken naar het fabricage proces
Fabriek nummer 1
In de kleinste vestiging worden de conussen gemaakt voor de woofers en midrange units. Dat is bijna helemaal handwerk. Het gaat te ver alle types separaat te beschrijven, dus beperk ik mij tot de nieuwe W conus. De opzet van de conus is het maken van een ultralichte vorm, die echter buitengewoon stijf moet zijn. Twee eigenschappen die schier onverenigbaar zijn, maar waar moderne technologie oplossingen brengt. De basis van de conus is een in vorm geperste foam bestaande uit microbolletjes en hars, waarover aan beide kanten (soms slechts aan een kant, afhankelijk van de toepassing) een dunne tissue van geweven glas wordt gelegd. De naam W komt van "Verre -Verre wat staat voor glas-glas" en de W is dus eigenlijk een dubbele V. De zo met de hand op een mal gevormde conus wordt verhit tot ca. 140 graden waardoor het materiaal polymeriseert en een eenheid wordt. De witte conus wordt snel afgekoeld en later grijs gespoten, omdat dat optisch mooier is. Het uiteindelijke materiaal is vele malen vormvaster en stijver dan kevlar en bovendien superlicht. Dat heeft uiteraard gunstige gevolgen voor de interne demping en de snelheid waarmee de conus kan starten en stoppen. Met andere woorden, het uiteindelijke geluid. Samen met de conussen gaan we naar fabriek nr. 2, waar zij met andere componenten tot complete units worden gevormd
Fabriek nummer 2
In deze vestiging zit ook de machinefabriek. Daar worden naast de eigen gereedschappen, onderdelen gemaakt voor Peugeot en Renault. Maar los staat een ruim pand waar aan lange tafels met de hand de units opgebouwd worden uit onderdelen als de korf, de magneet, de spreekspoel, de conus, de rand, de aansluitingen en een eventuele faseplug. Elke zo gevormde unit wordt getest en vergeleken met een referentie exemplaar. Zelf had ik niet verwacht dat er zoveel handwerk aan te pas zou komen. Elke speaker komt met malletjes en gereedschappen tot leven.
In een andere ruimte, meer stofvrij gehouden, worden de beroemde Focal tweeters gemaakt. De allernieuwste tweeter die wordt toegepast in de Utopia serie, lijkt als je de onderdelen ziet liggen op een Zwitserse precisie uurwerk. De grote truc, naast de unieke conus, is het te magnetiseren materiaal Telar 57. Dat is een ijzersoort die vrij is van koolstof. Voordeel is de magnetische eigenschap, hoog magnetiseerbaar en nauwelijks te verzadigen, nadeel de broosheid. Het materiaal moet uiterst zorgvuldig en langzaam worden bewerkt, anders breekt het in stukken. Jacques Mahul heeft zich grote moeite getroost Telar 57 te verkrijgen. Het wordt normaal alleen in enkele tonnen tegelijk geleverd. Daar zijn dus heel wat units van te maken. Maar ook worden hier nog de kevlar tweeters in heel kleine series gemaakt. De fabriek ziet er voor zelfbouwers uit als luilekkerland. Je krijgt de neiging een kar vol te laden en mee te nemen. Speciaal te noemen zijn de imposante woofers waarin 12 afzonderlijke magneten onderdeel vormen van het aandrijfsysteem. Zeer hoog belastbaar en een hoog rendement. Leverbaar tot 15 inch.
Fabriek nummer 3
In een ander deel van St. Etienne staat de derde fabriek. Er is nog een kastenmakerij in Pau, maar dat ligt honderden kilometers verder en is niet bezocht. De derde vestiging wordt de hoofdvestiging en zal met uitzondering van de kastenfabriek onderdak gaan bieden aan alle bedrijfsonderdelen en afdelingen research, administratie en verkoop. Op dit terrein worden de aangevoerde onderdelen samengebouwd tot complete speakers. Ook hier veel handwerk, filterbouw, assemblage, afwerking, testen en inpakken voor vervoer naar de distributeurs. Wederom is het imponerend te zien met hoeveel zorg e.e.a. wordt gemaakt. De binnenkant van de kasten laat vele verstevigingen zien, uitgekiende vormen om resonanties tegen te gaan. De Utopia wordt deels aan de binnenzijde bekleed met 1 tot 1,5 mm dikke loden platen. De filters worden opgebouwd met luchtspoelen en Chateauroux condensatoren. Echter in de Utopia zit een ander mij onbekend merk condensatoren. De interne bekabeling is van Focal zelf en wordt vervaardigd uit koper.
Grappig detail is dat men in de Cobalt series een plexiglas paneel heeft aangebracht waarachter het filter zichtbaar is. Deels is dit cosmetisch, maar de opzet is ook om duidelijk te maken aan niet-deskundigen dat er meer in een kast zit dan alleen de luidsprekerunits zelf.
Na door de diverse hallen te hebben gelopen worden we meegenomen naar de R&D ruimtes. Een team van ca. 10 mensen ontwikkeld hier onder de inspirerende leiding van Jacques Mahul zelf, de units, de filters, de kasten, de gereedschappen en machines. Het zijn vooral jonge ingenieurs die hier met kennelijk plezier zeer fraaie producten het licht laten zien. Boven de R&D ruimte is een ruime congreszaal en daar wonen we een lezing bij waar de diverse productranges worden voorgesteld, zoals de nieuwe Electra lijn.
