REVIEW

The Grey Zone

Jan Luijsterburg | 17 juni 2003

The Grey ZoneDVD`s met recente films zijn te verdelen in twee soorten: bioscoopfilms die uitgedraaid zijn in de zalen en films die de bioscoop niet halen. Er worden veel meer films gemaakt dan de bioscopen kunnen behappen - iedereen wil altijd dezelfde titels zien - en wat blijft liggen is zeker niet altijd inferieur. The Grey Zone is wat dat betreft een fraai voorbeeld. Dat de film niet in de bioscoop te zien was zal te maken met te veel films met hetzelfde thema. De Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog stond ook al centraal in recente films als The Pianist, Sunshine en Amen. Daarnaast is The Grey Zone echter een naar Amerikaanse begrippen buitengewoon naargeestige film, die de kijker niet vrolijk stemt. En voor een artistieke cultfilm is hij weer te mainstream. Tussen de wal en het schip derhalve, ondanks uitstekende kwaliteit.

The Grey ZoneRegisseur Tim Blake Nelson bewerkte zijn eigen toneelstuk, dat deels gebaseerd is op de autobiografie van de Hongaarse Joodse arts Miklos Nyiszli. Om het vege lijf van zichzelf en zijn gezin te redden krijgen werkte hij als assistant van Joseph Mengele. Gore details van diens experimenten blijven de kijker bespaard. Het verhaal speelt zich af gedurende een paar dagen in het vernietigingskamp Auschwitz II - Birkenau. Centraal staan de activiteiten van een zogeheten Sonderkommando. Dit zijn gevangenen die in ruil voor een luxe behandeling lotgenoten naar de gaskamers brengen, en vervolgens de lijken afvoeren naar de crematoria. Ze zijn vooral druk met het verzamelen van sierraden. Hun voorrecht is van beperkte duur: na vier maanden worden ook zij vergast. Een extreem cynisch gegeven.

The Grey ZoneNet als in de genoemde concurrerende titels is ook hier de vraag aan de orde waarom mensen in dit soort situaties niet veel massaler in opstand komen. Een klein clubje onderdrukkers slaagt er schijnbaar gemakkelijk ik een enorme massa als makke schapen af te voeren. De mens is een gehoorzaam dier, zo blijkt ook uit vele sociaal psychologische onderzoeken, onderwerp van de film Das Experiment. Maar in Auschwitz komt het uiteindelijk wèl tot een georganiseerde opstand. Het vrouwenkamp heeft daarin een groot aandeel, door kruit te ontvreemden. Er vallen vele slachtoffers, maar men slaagt erin een fors deel van de capaciteit van de vernietigingsfabriek uit te schakelen.

Het menselijke, individuele aspect ontbreekt niet, het blijft een Amerikaanse film, die in dit aspect doet denken aan het verhaal van Saving Private Ryan. Het Sonderkommando ontdekt tussen de lijken een meisje dat de gaskamer overleefd heeft. Met hulp van Nyiszli wordt alles op alles gezet dit meisje in leven te houden. Net als bij de vermiste soldaat Ryan worden vele mensenlevens op het spel gezet om een enkel individu, dat een symbolische waarde krijgt, te redden.

The Grey ZoneThe Grey Zone wordt gedragen door buitengewoon goede acteerprestaties. Allan Corduner als Nyiszli, David Arquette als behoorlijk gestoorde sonderkommando, Steve Buscemi and Daniel Benzali als leiders van de opstand, en een meesterlijke Harvey Keitel, die de film mede produceerde, als Nazi bevelhebber. De geheel op locatie in Bulgarije geschoten film ziet er passend grauw uit. De gewelddadigheden worden discreter in beeld gebracht, de regisseur zoekt het effect niet in gruwelbeelden, al gaat hij wat verder dan in Amerika gebruikelijk. Enerzijds vond ik het wat afbreuk doen dat hij in de loop van het verhaal afwijkt van het zieke gegeven van de Sonderkommando`s. Anderzijds was de film wel erg wrang geworden als hij niet het dramatische gegeven van het meisje ingebracht had. Het grote publiek had de film dan wellicht helemaal niet meer gepruimd. Te ver gaan en je publiek verliezen is bij dit thema een risico dat Tim Blake Nelson niet heeft willen lopen.

Over de DVD:
Regie en scenario, naar eigen toneelstuk: Tim Blake Nelson, deels gebaseerd op de autobiografie van Miklos Nyiszli.
Uitgave: Bridge Entertainment www.bridgeonline.nl
Beeld: 16:9 (van tamelijk vlekkerige kwaliteit ten gevolge van niet optimale compressie)
Geluid: Dolby digital 5.1
Ondertiteling: Nederlands
Extra`s: niet aanwezig


EDITORS' CHOICE