`Russian Ark` van Aleksander Sokoerov gaat de geschiedenis in als de eerste film die in één enkel, niet onderbroken shot gefilmd is. De wandeling door tweehonderd jaar geschiedenis in het vroegere Winterpaleis van de tsaren in Sint Petersburg, tegenwoordig het reusachtige museum de Hermitage, is dan ook een technisch huzarenstuk. Anderzijds doet alle aandacht voor de productiewijze op deze DVD een beetje onrecht aan de inhoud en bedoeling van het verhaal.
Geconfronteerd met het idee van Sokoerov om een film zonder montage achteraf te maken dacht de producent aanvankelijk nog dat dat een makkie zou worden. Je loopt wat rond met een camera door het museum en klaar is Kees. Het bleek al gauw iets complexer en kostbaarder te worden, want Russian Ark is een volwaardige, grootschalige speelfilm, met wel duizend acteurs en figuranten, en evenzoveel kostuums. Het museum kon slechts enkele dagen gesloten worden voor de opnamen. Dat betekende niet minder een spoedverbouwing, want de geschiedenis brengt zo haar decors met zich mee. En drie orkesten, live gedirigeerd door Valery Gergiev. De voorbereidingen namen vier jaar in beslag, waarvan zeven maanden repetities. De hele shot kon echter nooit in zijn geheel doorgenomen worden, dat kon pas op het `moment suprème`.
Cameraman Tilman Büttner (van onder meer Lola rennt) legde met een Sony High Definition-F900 DV-camera van 35 kilo op de schouder meer dan een kilometer af door 33 zalen van de Hermitage. Het materiaal werd direct weggeschreven op een speciaal ontwikkelde harde schijf, want tapes voor dit systeem hebben niet de benodigde speelduur. Het opslagmedium moest ook weer mee, inclusief stroomvoorziening, zodat het alles bij elkaar een flink ploegje was dat zich met de apparatuur tussen dansende menigten door moest sjouwen. Er waren een paar valse starts, en toen moest het goed gaan, anders zou het met licht en stroom niet meer kunnen. De volgende dag moest het museum weer open.
De extra`s op de DVD zijn geweid aan de Hermitage (een leuke documentaire over de mensen die er werken) en vooral aan de productie. Een uitgebreide `making of`, onder de titel `In one breath` en een commentaarkanaal bij de film, volgesproken door één van de producenten, Jens Meurer, gaan vrijwel uitsluitend over de bijzondere manier waarop de film tot stand kwam. Een collega recensent op het internet kwam tot de buitengewoon onnozele conclusie dat je de film het best met het commentaar kon bekijken, dat was leuker dan de film zelf. Voor hem is Sokoerov duidelijk helemaal zijn doel voorbijgeschoten en is het louter een staaltje techniek geworden. Een gevaar bij een bijzondere vorm, die duidelijk de reden was van de enorme aandacht en succes die de film ten deel viel. Dit zeer in tegenstelling tot de talrijke andere films die Sokoerov in de loop der jaren maakte. Die zijn nauwelijks te zien, en worden hooguit op filmfestivals of bij exposities in musea vertoond, daar ze zich op het raakvlak van beeldende kunst en film begeven.
Maar waar gaat het eigenlijk over? Russian Ark is een wandeling kris kras door drie eeuwen Russische geschiedenis vol pracht en praal. We kijken als het ware door de ogen van een verteller met de stem van Sokoerov, voor wie de Russische geschiedenis eindigde bij de revolutie, daarna is er slechts een zwart gat. `Ik open mijn ogen en zie niks,` zijn dan ook de eerste woorden van de film, bij een nog zwart beeld. Die `ik` wordt begeleid door de Franse markies en diplomaat Astolphe de Custine, bekend van een kritisch verlag van zijn Russische ervaringen uit 1839. Al kibbelend lopen zij van zaal naar zaal, beschouwen kunstwerken en komen terecht in historische taferelen rond de tsaren. Peter de Grote, Catherina de Grote, tot aan Nicolaas II, tijdens wiens bewind de `Ark` waarin we ons bevinden met een gigantisch dansfeest het ruime sop kiest.
De bijzondere vorm is te zien als een kritische reactie van Sokoerov op de cinema van de revolutie, waarvan Sergei Eisenstein het gezicht was. Film is montage, was de stelling van Eisenstein. Sokoerov maakt alles tot mis-en-scene, want er wordt niet geknipt. De vorm is duidelijk niet zomaar een `gimmick`.
Het is aanzienlijk gemakkelijker je door de film te laten meeslepen en overrompelen dan om alle verhandelingen en gebeurtenissen te begrijpen. Dat vergt namelijk een goed inzicht in de Russische geschiedenis.
Russian Ark is onmiskenbaar een uiterst belangrijke film, en een ware gebeurtenis om te ervaren. De extra`s op de DVD bieden een goed beeld van de manier waarop deze unieke film tot stand kwam. Enige uitleg over de historische context was een welkome toevoeging geweest.
Aanvullende informatie:
Rusland/Duitsland, 2002
Speelduur: 96 minuten
Regie en scenario: Aleksander Sokoerov
Camera: Tilman Buttner
Met: Sergej Dontsov, Mariya Kuznetsova, Leonid Mozgovoj
Beeld: 16:9 anamorf
Geluid: Dolby digital 5.1
Taal: Russisch, Duits
Ondertiteling: Nederlands, Frans, Duits, Engels
Uitgave: Filmmuseum www.filmmuseum.nl / Filmfreak www.filmfreaks.nl
Website film: http://www.russianark.spb.ru/eng/
Website Sokoerov: http://www.sokurov.spb.ru/island_en/mnp.html
Website Hermitage: http://www.hermitagemuseum.org/
